Een journalistieke verkenning van de toekomst van het web
Een journalistieke verkenning van de toekomst van het web
'Maak je eigen internet' gaat minder over het letterlijk bouwen van een persoonlijk internet, en meer het je eigen maken van het internet. Want onze online leefomgeving is net als onze fysieke gedeelde leefomgeving: van ons allemaal.
Mede geïnspireerd door de initiatieven van Waag Futurelab en Bits of Freedom is voor dit project een journalistieke ICT-installatie ontwikkeld voor Dutch Design Week. Op deze website vind je de research achter de installatie.
In de begindagen van het internet was het een plek van veelbelovende handel en potentiële financiële groei. Er was weinig wetgeving, en als die er al was ging het over de rechten van de gebruikers als consument. Maar het internet bleek niet alleen maar rooskleurig: door de jaren heen zijn er complexe uitdagingen rondom online veiligheid en welzijn ontstaan.
Gebruikers worden niet meer als pure consumenten gezien, maar als actieve deelnemers, die recht hebben op zaken zoals privacy en beschermd moeten worden door de wet. De toenemende EU-wetgeving daarvoor staat recht tegenover de groeidrang van de grote internetbedrijven, ook wel Big Tech genoemd, die sinds de start van het internet onvoorstelbaar veel macht hebben vergaard.
Dit alles zorgt voor een strijd om het internet weer meer van de mensen te maken. En het zou raar zijn om die zonder jou, de mens, te voeren. Dus denk mee: welke oplossingen zou jij kiezen voor de dilemma's van het internet?
Google, Facebook en Instagram: allemaal gratis te gebruiken. Of in ieder geval, zo lijkt het. In werkelijkheid betaal je met je persoonlijke gegevens, want dat is waar deze bedrijven mee verdienen. Deze data wordt verzameld zonder dat je het echt doorhebt. En wat er vervolgens mee gebeurt en wie daar controle over heeft? Dat weet bijna niemand.
Hoe pakken we de macht over onze online privacy terug?
Investeer in mediawijsheid bij jongeren. Op scholen moet meer aandacht gegeven worden aan online privacy en hoe we onszelf online beschermen.
De nieuwe generatie weet hoe ze hun online data moeten beschermen: voor hun geen persoonlijke advertenties of locatie tracking meer. Tegelijkertijd wordt er nog genoeg data over ons verzameld en weten we niet wat ermee gedaan wordt.
Je data wordt verzameld door een tussenpersoon die het in jouw voordeel beheert. Een MID (mediators of individual data) vraagt jouw toestemming, onderhandelt voor jou en zorgt dat jij betaald wordt voor je data. Zo bepaal jij wie jouw data gebruikt.
Je krijgt een melding op je telefoon van je MID: 'Wil je toestemming geven aan Google Ads om je slaappatroon te gebruiken? Je kan er €1,20 mee verdienen.' De MID geeft je meer zeggenschap over je data, maar tegelijkertijd moet je vertrouwen dat ze altijd in jouw belang handelen. Wie controleert de MID's?
Techbedrijven moeten de privacyvoorwaarden makkelijker leesbaar en begrijpelijk maken. Je moet snappen waar je mee akkoord gaat.
Je kunt weloverwogen keuzes maken over je online privacy als je weet waar je mee akkoord gaat. Deze optie geeft techbedrijven wel de mogelijkheid om inhoudelijk niets te veranderen aan de voorwaarden, dus ze blijven nog steeds je data verzamelen.
Als je nieuws googelt vind je het lastig om waar van niet waar te onderscheiden. Tegelijkertijd worden onschuldige berichten in jouw bubbel offline gehaald, omdat het mogelijk 'misinformatie' bevat, terwijl andere duidelijke desinformatie gewoon wordt toegelaten. Wat wel en niet mag, en wie dat bepaalt, is onduidelijk.
Hoe bestrijden we nepnieuws zonder de vrijheid van meningsuiting te raken?
Factchecking door een onafhankelijke factcheckorganisatie overal weer invoeren. Die organisatie moet wel goed naar de sociale mediagebruikers communiceren hoe en waarom ze precies te werk gaan, om twijfels over enige bias weg te nemen.
Voorheen waren op alle grote sociale mediaplatforms zulke factcheckers actief, maar X en Meta hebben deze vervangen door Community Notes. De motivatie hiervoor is dat de bestaande factcheckers 'te biased' zouden zijn.
Juist meer vrijwilligerssystemen invoeren, zoals Community Notes van X. Wel met een hogere deelnamebeloning voor meer snelheid en motivatie.
Factchecking in de handen van de gebruikers leggen is een mooi concept. In de praktijk werken vrijwilligers gemiddeld niet snel genoeg om nepnieuws tegen te gaan.
Van alle sociale media-forums maken zoals Reddit, dat werkt met een aangewezen vrijwillige "community moderator". Voor elk forum is een communitymoderator verantwoordelijk om richtlijnen te bedenken en te handhaven. Dit zorgt voor transparantie over de richtlijnen en meer erkenning voor de moderator.
Dit is een complete heroverweging van alles waar onze socialemediaplatformen op gebaseerd zijn, voorgesteld door Thomas Stackpole in Harvard Business Review.
We scrollen met z'n allen heel wat af. Zonder er al teveel bij na te denken hangt je vinger alweer boven de Instagram app en een uur later schrik je op uit de scrollende beweging van diezelfde vinger. En dat is niet zo gek. Met aanbevelingsalgoritmes stemmen platformen de content die je ziet af op jouw interesses en interacties. Het is lastig om te switchen naar een minder verslavende, chronologische tijdlijn met content van alleen mensen die jij volgt. Met deze algoritmes en manipulatief design proberen platformen jou zo lang mogelijk op de app te houden.
Hoe zorgen we voor minder verslavende sociale media?
Het moet voor mij als gebruiker makkelijker zijn om aanbevelingsalgoritmes uit te zetten en de chronologische tijdlijn als standaard in te stellen.
In Europa is in de Digital Service Act vastgelegd dat grote platformen je de mogelijkheid moeten bieden om aanbevelingsalgoritmes uit te zetten. Bits of Freedom heeft daarom een rechtszaak tegen Meta aangespannen, met succes.
Ik wil dat verslavend design zoals eindeloos scrollen en automatisch afspelen verboden wordt.
Naast de Digital Service Act, wordt er in Europa ook gewerkt aan de Digital Fairness Act. Dit voorstel wordt in 2026 verwacht en gaat nog een aantal stappen verder in het aanpakken van verslavende algoritmes.
Ik wil dat sociale media verboden worden voor kinderen tot 16 jaar en smartphones tot 14 jaar.
Ouders van meer dan 50.000 kinderen hebben het ouderpact van Smartphonevrij opgroeien ondertekend. In de Tweede Kamer werd ook een motie voor een minimumleeftijd van 15 jaar voor sociale media aangenomen.
Ik kies voor een alternatief platform dat minder verslavend is en een ander verdienmodel heeft: in plaats van met mijn aandacht te betalen, betaal ik een maandelijks bedrag.
Het lastige aan deze oplossing is dat Big Tech nu een groot monopolie heeft. Al je vrienden zitten op dezelfde app. Kleine nieuwe media hebben tijd nodig om te groeien.
Je denkt dat jij kiest wat je online te zien krijgt? Think again. Achter de schermen werkt een slim algoritme keihard om jouw aandacht te krijgen. Ophef, drama en extreme meningen zorgen ervoor dat jij blijft klikken en scrollen. Als het algoritme ons blijft voeden met conflict, groeit de afstand tussen groepen en raakt nuance zoek. Sociale media versterken zo niet alleen meningen, maar ook het wij-zij gevoel.
Hoe zou jij deze polariserende algoritmes aanpakken?
Sociale media moeten tools aanbieden die je helpen bewuster te reageren. Als je iets wilt delen of reageren moet je eerst een minuut wachten voordat je post. Als je een artikel wilt delen moet je het eerst helemaal lezen.
Tijd inbouwen voordat iemand kan reageren kan impulsieve en emotionele reacties voorkomen, maar het kan ook zorgen voor irritatie bij mensen. Dit kan ertoe leiden dat online platforms die geen tijd inbouwen populairder worden.
Er worden nu vaak al filters ingezet om haatzaaiende inhoud mee te bestrijden, maar impliciete berichten glippen hier doorheen. Denk aan: emoji's, cijfers of boodschappen met verwijzingen erin. Filters moeten slimmer en AI gestuurd worden.
AI kan beter worden in het herkennen van verborgen haatdragende boodschappen. Tegelijkertijd kunnen deze filters teveel content verwijderen en zo bijdragen aan censuur. Wie bepaalt wat haat is?
Laat een respectvol tegengeluid horen in je online omgeving. Je gaat haat en polarisatie tegen, maar gebruikt geen agressie. Bijvoorbeeld: je reageert op een video met racistische inhoud met: 'Sommige mensen worden echt gekwetst als je zulke dingen zegt.'
Een respectvol tegengeluid kan helpen om de toon van online discussies te veranderen, vooral als meerdere mensen het doen. Tegelijkertijd kost dit best wat energie.
Jij merkt dat de sociale media die je gebruikt met elke update steeds meer reclame en vervelende regels krijgen. Alternatieven zijn lastig, want iedereen zit op dezelfde platforms. Als die hun instellingen aanpassen moet je dat als gebruiker dus accepteren, wil je je contacten behouden.
Hoe kunnen we ontsnappen aan de greep van Big Tech?
Dikke pech, Big Tech. Alles wordt zo flexibel dat iedereen, tussen verschillende platforms, vrij met elkaar kan communiceren.
Interoperabiliteit betekent dat nieuwe of onafhankelijke internetbedrijven aansluiting kunnen vinden bij de grote internetbedrijven. Met de Digital Markets Act eist de EU dat alles over 10 jaar zo flexibel is dat iedereen vrij met elkaar kan communiceren. Whatsappers en Signalers zullen dan bijvoorbeeld met elkaar kunnen chatten.
Het monopolie van Big Tech inperken is niet genoeg. Een internationaal burgerberaad is nodig waarin meebeslist kan worden over de functie en werking van algoritmes.
Naast het eerlijker maken van de macht is er ook meer zeggenschap voor de gebruikers mogelijk in de vorm van een burgerberaad. Dit zou niet alleen de macht meer verdelen, maar ook een krachtige internationale samenwerking die erkent dat online problemen niet binnen landgrenzen opgelost kunnen worden.
De technologie die Big Tech heeft ontwikkeld, is niet meer te redden. We moeten helemaal opnieuw beginnen, met technologie gebaseerd op publieke waarden, zo gebouwd dat een monopolie nooit meer mogelijk is.
Michael Kwet schrijft in een onderzoek dat alleen door het hele internet te baseren op vrije software, hardware en gedecentraliseerde netwerken, digitale dominantie tegengegaan kan worden.
Dit project is een journalistieke ICT-installatie voor Dutch Design Week, ontwikkeld mede geïnspireerd door de initiatieven van Waag Futurelab en Bits of Freedom. Het brengt IT en journalistiek samen om de toekomst van het internet te onderzoeken.
Denkfunctie: Welke oplossingen zou jij kiezen voor de dilemma's van het internet?